Bilimsel raporlar, yalnızca deney sonuçlarını içermekten öte; bir düşünce sürecini, hipotez kurma aşamasından sonuç yorumlamaya kadar sistemli biçimde aktaran metinlerdir. Bu sistemin temelini ise giriş-gelişme-sonuç yapısı oluşturur. Ancak birçok öğrenci, bu üç bölümün mantıksal ilişkisini kurmakta ya da bu bölümleri eşit ölçüde detaylandırmakta zorlanır. Eksik ya da dengesiz yazılan bölümler, raporun anlaşılabilirliğini ve akademik değerini azaltabilir. Bu yazıda, her bir bölümün ne anlama geldiği, nasıl yapılandırılacağı ve eksik bölümleri tamamlamak için uygulanabilecek stratejiler ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
Giriş Bölümü: Okuyucuyu Bilimsel Sürece Hazırlamak
Giriş bölümü, rapora okurun zihinsel olarak hazırlanmasını sağlar. Deneyin amacı, hipotezi ve neden bu deneyin yapıldığı gibi temel sorular bu bölümde yanıtlanır. Eksik bırakıldığında deneyin bağlamı anlaşılmaz hale gelir. Giriş bölümü aşağıdaki unsurları içermelidir:
-
Konu Tanıtımı: Deneyin ait olduğu bilimsel alan, örneğin “asit-baz tepkimeleri”.
-
Problemin Tanımı: Hangi soruya yanıt arandığı.
-
Hipotez: Öğrencinin tahmini.
-
Amaç: Deneyle ne öğrenilmek isteniyor?
Eksik Giriş Nasıl Tamamlanır?
-
Öğretmen yönergelerinden deneyin amaç kısmı yeniden yazılabilir.
-
Bilimsel ders kitabı veya deney föyü kullanılarak konuya dair kısa bir giriş yapılabilir.
-
Hipotez eksikse, veriler tekrar incelenerek olası hipotez mantıklı biçimde yeniden oluşturulabilir.
Gelişme Bölümü: Deney Sürecinin ve Bulguların Aktarımı
Bu bölüm, raporun en geniş ve ayrıntılı kısmıdır. Deneyin nasıl yapıldığı, kullanılan araçlar, elde edilen veriler, çizilen grafikler ve gözlemler burada bulunur. Eksik olduğunda deneyin bilimsel değeri zayıflar çünkü yöntem ve veri olmadan sonuçların güvenilirliği sorgulanır.
Gelişme Bölümünün Alt Yapı Taşları:
-
Yöntem: Adım adım deney süreci, kullanılan araç-gereçler.
-
Gözlem ve Veri: Sayısal ölçümler, grafikler, tablolar.
-
Değerlendirme: Gözlemlerden yola çıkarak yapılan yorumlar.
Eksik Gelişme Nasıl Tamamlanır?
-
Akran deney raporları ya da ortak grup kayıtlarından yöntem kısmı eksiksiz yazılabilir.
-
Veriler eksikse, ortalama alınarak ya da benzer deneylerden yararlanarak örnek tablolar oluşturulabilir.
-
Öğretmenin tahtaya yazdığı ya da deney sırasında paylaştığı grafiklerden faydalanılabilir.
Sonuç Bölümü: Bilimsel Düşüncenin Son Halkası
Sonuç bölümü, tüm deney sürecinden elde edilen çıkarımın ve deneysel bilgilerin değerlendirildiği yerdir. Eksik bırakıldığında rapor yalnızca bir kayıt defteri gibi kalır, bilimsel muhakeme ortaya çıkmaz. Öğrenci bu bölümde şunlara yer vermelidir:
-
Hipotezin doğrulanıp doğrulanmadığı
-
Beklenen ile elde edilen sonuçların karşılaştırması
-
Verilerin anlamı ve sınırlılıkları
-
Gelecekte yapılabilecek geliştirmeler
Eksik Sonuç Nasıl Tamamlanır?
-
Gözlem ve veriler tekrar analiz edilerek çıkarımlar yapılabilir.
-
Öğretmen tarafından verilen değerlendirme soruları yanıtlanarak yazıya dönüştürülebilir.
-
Hipotez kısmı varsa, “hipotez doğrulandı” veya “hipotez çürütüldü” gibi ifadelerle açık biçimde değerlendirme yapılabilir.
Giriş-Gelişme-Sonuç Bağlantısını Kurmak: Tutarlılığı Sağlamak
Bir rapor, bu üç bölümü taşıyor olsa bile, aralarında bağlantı yoksa anlamlı bir bütünlük taşımaz. Öğrencilerin dikkat etmesi gereken nokta, her bölümün bir öncekiyle mantıksal bağ kurmasıdır:
-
Girişteki hipotez, gelişmedeki verilerle ilişkili olmalı.
-
Gelişmedeki deney sonuçları, sonuç bölümünde doğrudan analiz edilmeli.
-
Girişte yer alan amaç, sonuçta “amaç gerçekleşti mi?” sorusuyla tamamlanmalı.
Bu bağlantı nasıl sağlanır?
-
Her bölüm için kilit cümleler kullanılmalı: “Bu nedenle…”, “Bu gözlemlere göre…”, “Sonuç olarak…”
-
Paragraflar arasında geçiş ifadeleri kullanılmalı.
-
Deneyin başından sonuna kadar aynı kavramlar, aynı bilimsel terimlerle kullanılmalı.
Uygulamalı Yazma Etkinlikleri ile Bölümleri Tamamlama
-
Giriş-Boşluk Doldurma Şablonları:
-
“Bu deneyin amacı _______ maddelerin etkileşimini gözlemlemektir.”
-
“Hipotezimiz şudur: Eğer _______, o zaman _______ olur.”
-
-
Gelişme Bölümü için Etkinlik:
-
Verilen adım listesinden deney yöntemini sıraya koyarak yazma.
-
Grafik oluşturma alıştırmaları.
-
-
Sonuç Bölümü için Etkinlik:
-
“Bu deneyden öğrendiklerim şunlardır…” başlığı altında serbest yazım.
-
Hipotez değerlendirme cümleleri oluşturma.
-
Örnek Giriş-Gelişme-Sonuç Rapor Parçası
-
Giriş: “Bu deneyde, farklı yüzeylerde sürtünme kuvvetinin etkisini gözlemlemek amacıyla bir cisim farklı zeminler üzerinde hareket ettirilmiştir. Hipotezimiz, pürüzlü yüzeylerde sürtünme kuvvetinin daha fazla olacağı yönündedir.”
-
Gelişme: “Tahta blok, halı, cam ve kumlu zeminler üzerinde aynı kuvvetle çekildi. Dinamometre ile ölçüm yapıldığında, halı zemin üzerinde sürtünme kuvveti 2,5 N, cam üzerinde 0,8 N olarak ölçüldü.”
-
Sonuç: “Elde edilen sonuçlar hipotezimizi desteklemektedir. Pürüzlü zeminlerde daha fazla sürtünme kuvveti gözlemlenmiştir. Bu sonuç, yüzey özelliklerinin sürtünmeye etkisi olduğunu ortaya koymaktadır.”
Sonuç: Yapısal Bütünlük, Anlamlı Bilimsel Yazının Temelidir
Eksiksiz bir giriş-gelişme-sonuç yapısı, bilimsel raporun anlaşılabilirliğini artırır ve öğrencinin bilimsel düşünme sürecini yansıtır. Her bölümün kendi içinde yeterli açıklamaya sahip olması kadar, birbirine bağlanan mantıklı bir akışa da sahip olması gerekir. Eksik kalan bölümler, öğretmen rehberliği, örnek şablonlar, grup çalışmaları ve bireysel yazma uygulamalarıyla rahatlıkla tamamlanabilir.
Giriş kısmı deneyin neden yapıldığını anlatırken, gelişme kısmı nasıl yapıldığını ve ne gözlemlendiğini açıklar. Sonuç ise bütün bu sürecin ne anlama geldiğini ortaya koyar. Bu zincirin bir halkası eksik olduğunda bilimsel anlam bütünlüğü zedelenir. Bu nedenle eğitim ortamlarında bu üçlü yapı özellikle vurgulanmalı, yazma becerileriyle desteklenerek öğrencinin rapor tamamlama başarısı artırılmalıdır.