STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) yaklaşımı, 21. yüzyıl eğitim anlayışında önemli bir yer tutar. Bu yaklaşımın merkezinde yer alan problem temelli öğrenme, disiplinler arası düşünme ve proje tabanlı uygulamalar, öğrencilerin deneyimsel öğrenmelerini teşvik eder. STEM etkinlikleri sıklıkla deneylerle bütünleşir ve bu deneylerin sonunda öğrencilerin edindiği bilgileri sistemli bir şekilde yansıtmaları beklenir. Bu yansıma, çoğunlukla deney raporu formatıyla gerçekleştirilir.
Ancak bu süreçte öğrencilerin birçok noktada eksik veya hatalı içerik oluşturduğu görülür. Özellikle STEM projelerinde, deney raporu tamamlatma süreci sadece bilgi eksikliklerinin giderilmesini değil; aynı zamanda öğrencinin deneysel düşünceye olan hâkimiyetini ve disiplinler arası bağ kurma becerisini de ölçmeyi hedefler. Bu yazıda, STEM etkinlikleri kapsamında deney raporu tamamlama örnekleri, öğretmen müdahaleleri, uygulama stratejileri ve değerlendirme yolları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
STEM Odaklı Deney Raporlarının Özellikleri
STEM bağlamında oluşturulan deney raporları klasik fen raporlarından bazı noktalarda ayrılır. Bu raporlar:
-
Bilimsel düşüncenin yanında mühendislik tasarımı veya matematiksel modelleme içerebilir.
-
Teknolojik araçların entegrasyonuna yer verebilir.
-
Disiplinler arası bağlantılarla zenginleştirilmiştir.
-
Problem çözümüne ve yaratıcılığa daha fazla alan açar.
Bu nedenle STEM etkinliklerinde rapor tamamlama süreci de daha katmanlıdır. Sadece gözlem ya da sonuç eksiklerini değil, teknolojik gerekçeleri, tasarım çözümlerini veya hesaplamalı ifadeleri de kapsar.
STEM Etkinliklerinde Karşılaşılan Rapor Eksiklikleri
Öğrencilerin STEM raporlarında sıklıkla karşılaşılan eksiklikler şunlardır:
-
Problem tanımının yetersizliği: Deneyin ya da projenin çözmeye çalıştığı temel sorunun net ifade edilmemesi.
-
Tasarım sürecinin atlanması: Çözüm üretme sürecinde deneme-yanılmaların, prototiplerin veya önerilerin eksik sunulması.
-
Teknolojik araç kullanımının gerekçelendirilmemesi: Ölçüm cihazları ya da simülasyonların neden kullanıldığı açıklanmaz.
-
Veri sunumu ve yorum eksikliği: Deney sonucu ortaya çıkan veriler grafikle ya da analizle desteklenmez.
-
STEM bağlantılarının belirtilmemesi: Bilimin mühendislik, matematik ve teknoloji ile nasıl ilişkili olduğu gösterilmez.
Tüm bu eksiklikler, öğrencinin yalnızca bilgi değil, düşünme sürecinde de desteğe ihtiyaç duyduğunu gösterir.
Deney Raporu Tamamlama Sürecinde Uygulanan STEM Etkinlik Örnekleri
1. Su Arıtma Deneyi: Tasarım Süreci Eksikliği
Etkinlik: Öğrencilere suyu evde arıtmak için bir sistem geliştirmeleri görevi verilir. Bazı öğrenciler raporda sadece hangi malzemeleri kullandıklarını yazmış, ancak hangi alternatifleri denedikleri ve neden bu sistemi tercih ettiklerini açıklamamışlardır.
Tamamlama Yöntemi:
-
Öğrencilere şu sorular yöneltilmiştir: “Başka hangi sistemleri düşündünüz?”, “Bu tasarımı tercih etme nedeniniz neydi?”
-
Ek bölüm yazdırılmış: “Deneme aşamasında aktif karbon yerine kum kullandık fakat suyun berraklaşma süresi uzundu. Bu nedenle aktif karbon seçtik.”
2. Robot Kol Tasarımı: Matematiksel Model Eksikliği
Etkinlik: Mühendislik tabanlı bu projede robot kol yapılmıştır ancak kolun açısal hareket açıklığı gibi ölçümler raporda yer almamaktadır.
Tamamlama Yöntemi:
-
Öğrencilere trigonometrik hesaplamaları nasıl uyguladıkları sorulmuştur.
-
Ek açıklama olarak: “Kolun 45 derece açıyla kavrama yapabilmesi için 7.2 cm uzunluğunda bir parça ekledik. Bu, hareket alanını 90°’ye genişletti.”
3. Işıkla Bitki Büyümesi Deneyi: Teknolojik Araç Gerekçesi Eksikliği
Etkinlik: Farklı ışık türlerinin bitki gelişimine etkisi gözlemlenir. Bazı öğrenciler LED ışık kullandıklarını belirtmiş ama neden bu tercihte bulunduklarını gerekçelendirmemiştir.
Tamamlama Yöntemi:
-
Öğrencilere “LED ışığın özellikleri nelerdir? Neden tercih ettiniz?” soruları yöneltilmiştir.
-
Rapor eklemesi: “LED ışıklar düşük ısı yayar ve enerji verimlidir. Bu, bitkide strese neden olmadan gelişimi gözlemlememizi sağladı.”
Öğretmen Rehberliği ile Tamamlama Atölyeleri
STEM odaklı raporların eksik kısımlarını tamamlamak için sınıf ortamında aşağıdaki gibi mini atölye çalışmaları yapılabilir:
-
Eksik Bölüm Haritalama: Öğrenciler raporlarındaki eksik yerleri renkli post-it’lerle belirler.
-
Gerekçe Yazma Atölyesi: Eksik bölümler için neden tamamlanması gerektiğine dair kısa paragraflar yazılır.
-
Disiplin Bağlantı Çizelgesi: Öğrenciler raporlarında bilimi, matematiği, teknolojiyi ve mühendisliği nasıl kullandıklarını ayrı ayrı belirtir.
Bu yöntemlerle öğrencinin deney sürecine bütünsel bakışı teşvik edilir.
Dijital STEM Rapor Tamamlama Uygulamaları
STEM etkinliklerinde rapor tamamlama süreci dijitalleştirilerek daha verimli hâle getirilebilir:
-
Jamboard ile Sürükle-Bırak Şemalar: Öğrenciler eksik bölümleri dijital ortamda sürükleyerek tamamlar.
-
Flipgrid ile Sözlü Gerekçe Videoları: Öğrenciler raporlarında eksik bıraktıkları bölümleri kamera karşısında açıklayarak yükler.
-
Canva ile Rapor Görseli Geliştirme: STEM raporları infografiklerle desteklenir, öğrenci görsel anlatımı da öğrenir.
Bu dijital desteklerle deney raporu sadece yazılı bir belge olmaktan çıkar, çoklu ortam ürününe dönüşür.
Değerlendirme: STEM Odaklı Raporlarda Tamamlamaya Dair Rubrik Önerisi
STEM raporlarında eksik tamamlamaya yönelik değerlendirme rubriği aşağıdaki ölçütlere göre oluşturulabilir:
-
Disiplinler arası bütünlük: Bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik öğelerinin birlikte işlenmesi.
-
Gerekçelendirme düzeyi: Tercih edilen materyal, yöntem ya da modelin neden seçildiğinin açıkça belirtilmesi.
-
Yaratıcılık ve problem çözme: Sadece eksikleri tamamlamakla kalmayıp yaratıcı çözüm yolları önerilmesi.
-
İletişim ve sunum kalitesi: Metnin açık, yapılandırılmış ve hedefe yönelik olması.
Bu rubrik, yalnızca tamamlama yeterliliğini değil, öğrencinin STEM bakış açısına ne ölçüde ulaştığını da değerlendirir.
Sonuç: STEM Disiplinlerinde Deney Raporunu Tamamlama, Öğrenmenin İnşasını Güçlendirir
STEM tabanlı deney raporları, öğrencinin yalnızca bilgiyi yazıya aktarmasını değil; bilimsel süreci, mühendislik düşüncesini, teknolojik araçların mantığını ve matematiksel analizleri birleştirerek sunmasını gerektirir. Bu nedenle bu tür raporlar eksik kaldığında, sıradan bir düzeltmeyle değil; bütünsel, anlamlı ve gerekçeli tamamlamalarla zenginleştirilmelidir.
Öğrencilere STEM bağlamında deney raporu tamamlama sorumluluğu verildiğinde, yalnızca yazılı içerik değil; aynı zamanda düşünce süreci de gelişir. Eksik bir verinin tamamlanması, onu anlamlandırma; eksik bir gerekçenin yazılması, karar verme sürecini yansıtma; eksik bir çizimin düzeltilmesi, görselleştirme yeteneğini pekiştirme fırsatıdır. Bu da öğrenmeyi ezberin ötesine taşır.
Sonuç olarak, STEM etkinliklerinde deney raporlarını tamamlatmak, öğrencinin öğrenme sürecini geri dönüp gözden geçirmesi için benzersiz bir fırsat sunar. Öğretmen rehberliği, yapılandırılmış araçlar ve disiplinler arası anlayışla desteklenen bu süreç, bilimsel okuryazarlık, yaratıcılık ve analitik düşünmenin gelişimi için güçlü bir araç hâline gelir.